بررسی آراء تربیتی امانوئل کانت

چکیده: در ایننوشتار آراء تربیتی امانوئل کانت مورد بررسی قرار گرفته است. آراء وی در ابعاداصول، اهداف، مراحل و حوزه های تربیت مورد بررسی قرار گرفته است. اهمیت نظامتربیتی کانت به آن است که اخلاق را ارجنهاده و آدمی را متوجه وجدان خود کرده است.

مقدمه:

امانوئل کانت در یکی از شهر هایآلمان در خانواده ای پروتستان مذهب به دنیا آمد. معروف ترین اثر وی نقد عقل عملی ونقد عقل عملی است. وی بنیان گذار فلسفه جدیدی به نام فلسفه انتقادی است. همان طورکه تحقیق در فلسفه یونان باید حول محور آثار افلاطون و ارسطو صورت گیرد، تحقیق درتاریخ فلسفه جدید نیز باید حول محور آراءکانت انجام شود. کانت برای تعلیم و تربیت منزلتی رفیع قائل است و آن را برایپیشرفت بشر ضروری می داند. در این نوشتار به بررسی آراء تربیتی وی می پردازیم.

تعریف تعلیم و تربیت:

در نظر کانت تعلیم و تربیت مبتنیبر ایمان است و ایمان ریشه دارتر از علم است. وی معتقد است تعلیم و تربیت بر ارزشها تکیه دارد و ارزش ها بر باید های اخلاقی. کانت تعلیم و تربیت را فرایندی دوسویه می داند که در یک طرف مربی قرار دارد که فردی رشد یافته است و در طرف دیگرمتربی است که فعال و در حال ساختن خویشتن است(ماهرو زاده، 1389). کانت معتقد استآدمی تنها آفریده ای است که محتاج تعلیم و تربیت است و آدمی جز آنچه تربیت از او می سازد نیست.وی تربیت کردن و حکومت کردن را مهم ترین ودر عین حال دشوارترین کارها در جامعه انسانی می داند (کاردان، 1388).

اهداف تعلیم و تربیت:

کانت مهم ترین هدف تعلیم و تربیترا هدایت آدمی به سوی آزادی راستین یعنی رها کردن او از حالت حیوانیت و بند هاییکه آداب و رسوم جامعه بر او زده است، می داند. وی معتقد است هدف تعلیم و تربیتباید تبدیل شخص به فردی اخلاقی و دارای شخصیت و اراده که تنها از قوانین عقل پیرویکند و خود قانون گذار باشد، باشد (کاردان،1388).

اصول تعلیم و تربیت:

1) یادگیریاز راه فعالیت: کودک باید شخصا در جریان فعالیت های طبیعی یادگیری قرار گیرد نهاینکه با وسایل مصنوعی و فشار و جبر چیزیرا بیاموزد.

2) رعایت اصلاعتدال: کانت نه با جدی سازی تمام فعالیت کودک موافق است و نه با تفریحی کردن آن،بلکه معتقد است باید در تمام مراحل تربیتی اعتدال را رعایت کرد.

3) پرهیز ازتشکیل عادات نا مطلوب: وی تاکید خاصی بر ایجاد عادت های مطلوب تا مرحله تربیتیاخلاقی دارد و معتقد است با ورود به مرحله تربیت اخلاقی که پای فهم و بصیرت بهمیان می آید، عادات کم رنگ می شوند.

4) ضرورت حذفپاداش و تنبیه: وی به پاداش و تنبیه اعتقاد خاصی ندارد و قلب فلسفه وی (عمل بهوظیفه) است. که برخاسته از عقل عملی و وجدان اخلاقی است.

5) اصلتدریجی بودن تعلیم و تربیت

6) آیندهنگری در تعلیم و تربیت: وی معتقد است کودکان را باید نه برای زمان حال بلکه برایشرایط بهتر احتمالی آینده تربیت کرد (بهشتی، 1388).

مراحل تربیت

کانت مراحل تربیت را به سه دورهتقسیم کرده است: 1)دوره اول: تربیت جسمانی:

مرحله اول: مراقبت و پرستاری از نوزاد: تربیت منفی

مرحلهدوم: آموزش همراه با پرورش: تربیت مثبت

2)دوره دوم: پرورش ذهن

3)دوره سوم: تربیت اخلاقی: بالاترین مرتبه،آشنایی با دین، باید منجر به تربیت عملی گردد(ماهروزاده،1389).

حوزه های تربیت:

تربیت اخلاقی: ازآنجایی که کانت فیلسوفی اخلاقی است مهم ترین بخش تعلیم و تربیت را تربیت اخلاقی میداند در تربیت اخلاقی معلم باید متربی را با اصول و قوانین کلی آشنا سازد، به نحویکه آن اصول در همه ی زمان ها و مکان ها به عنوان قانونی عام تلقی شود، برای آنکهمعلم بتواند شاگردی مهذب تربیت کند باید خود متخلق به اخلاق باشد. توجه به بعداخلاقی معلم از نقاط قوت تربیت اخلاقی کانت به شمار می آید. کانت در تربیت اخلاقیدر صدد رشد و تعالی شخصیت آدمی است و برای نیل به این هدف نکات ارزشمندی را متذکرمی شود. او می گوید: برای آنکه کودک از منشی والا برخوردار شود، باید خویشتن دارباشد و از شهوات بپرهیزد و همچنین باید با اراده الگوی مناسب کودک را با وظایفی کهنسبت به خود و دیگران دارد آشنا نمود. ثبات رای و استواری عزم و اراده نیز در شکلگیری منش آدمی نقش اساسی دارند به طور کلی کودک باید یاد بگیرد به فضائل اقبال نموده و از رذائل دوریجوید. کانت منشا عمل نیک را در درون و وجدان انسان جستجو می کند و قانون کلی اخلاقرا چنین بیان می کند: چنان رفتار کن که گویی عمل تو به منزله قانونی عام و کلی درهمه زمان ها و در همه ی مکان ها تلقی شود.

تربیت عملی: ازجمله مباحثی که کانت در تربیت عملی به آن پرداخته است تربیت جنسی و دینی است وتربیت عملی هنگامی امکان پذیر است که تربیت اخلاقی به نحو احسن انجام شده باشد. ویدر تربیت جنسی نخست نحوه آشنایی کودک با مسائل جنسی را مطرح می کند، سپس نکاتی راکه فرد باید در زندگی زناشویی مد نظر قرار دهد را بیان می کند. تربیت جنسی از بلوغآغاز می شود و تا زندگی مشترک ادامه دارد. وی تاکید می کند بی اطلاعی نسبت بهمسائل جنسی پیامد نا گوار خواهد داشت. پس باید با جوانان به طور جدی و با صراحت سخنگفت، به تدریج جوان به سنی می رسد که باید برای زندگی مشترک آماد شود از این روباید یاد بگیرد که با جنس مخالف چگونه رفتار کند.

تربیت دینی: کانتمعتقد است آموزش مفاهیم دینی باید متناسب با طبیعت کودک و دنیای کودکانه او باشد وهرگز نباید جنبه تقلیدی محض داشته باشد. با کودک نخست باید درباره ی نظم و زیباییطبیعت، سپس جهان آفرینش صحبت کرد آنگاه او را با مفهوم خدا آشنا نمود.

نتیجه گیری:

با بررسی آراء کانت در حوزه تربیتمی توان گفت وی از دو جهت بر فلسفه تعلیم و تربیت تاثیر گذارده است، یکی از جهتمعرفت شناسی و دیگری از جهت اخلاقی. اهمیت نظام تربیتی کانت به آن است که اخلاق را ارج نهاده و آدمی رامتوجه وجدان خود کرده است و این در زمانی است که نظریه تکامل باعث شده بود قوانیناخلاقی مردود شناخته شود.

منابع:

ماهروزاده، طیبه(1389) فلسفهتربیتی کانت، تهران: سروش

کاردان، علی محمد(1388) سیر آراءتربیتی غرب،تهران:سمت

بهشتی، سعید، نیکویی، روشنک(1388)،