آراء تربیتی مسکویه

آراءتربیتی مسکویه(325 ه.ق)

چکیده:

هدف از این نوشتار بررسی وشناخت آراء تربیتی مسکویه می باشد. با استفاده از روش سندکاوی نتایج به دست آمدهحاکی از این است که آراء و نظریات مسکویه در حوزه تعلیم و تربیت علمی و متناسب بانیاز جامعه کنونی است و اگر والدین و مسئولان تربیتی در عمل این آراء را در تربیتکودکان پیاده کنند، نتایج ارزشمندی به دستخواهند آورد، از این رو برای ایجاد نظامتعلیم و تربیت مطلوب، بهره گیری از آراء افرادی چون مسکویه که در حوزه اخلاق تخصصدارند نتایج بسیار مطلوبی خواهد داشت.

مقدمه:

احمد ابن محمد بن یعقوب، معروفبه ابو علی مسکویه، از دانشمندان بزرگ شیعه در قرن چهارم و پنجم است که در ری بهدنیا امد. وی در فلسفه، اخلاق، پزشکی، تاریخ، شعر و ادب تبحر خاصی داشت و برخی اورا پس از ارسطو و فارابی، معلم ثالث لقب دادند، زیرا وی حکمت عملی را نظم و انسجامبخشید. امروزه شهرت وی بیشتر به اعتبار مکتب فلسفی او در اخلاق یا فلسفه اخلاقاوست. در کنار اخلاق وی به تعلیم و تربیت نیز پرداخته و نگرش های تربیتی وی درکتاب تهذیب و الاخلاق وی منعکس شده است. ما در این نوشتار در صدد تبیین آراءتربیتی مسکویه می باشیم.

اهداف تربیت:

مسکویه هدف تربیت را پرورشانسان کاملی که به مقام قرب الهی رسیده باشد معرفی می کند و تحقق این هدف غایی را،در گرو رساندن انسان به دو هدف میانی کمال علمی(رسیدن به مقام یقین و درک حکمت) وکمال عملی(خدای گونه شدن در اثر دوری از زشتی ها و عمل به نیکی ها) معرفی می کند.

اصول تربیت:

1- لزوم تربیت جسم و روح: مسکویهاز آنجا که معتقد است، سعادت در گرو رساندن انسان به کمال جسمانی و روحانی است،تاکید دارد تربیت جسم و روح بایستی به طور همزمان صورت گیرد و نباید به علت توجهبه یک بعد، از بعد دیگر غافل شد.

2- رعایت تناسب میان مراحل تربیتبا مراحل رشد: برنامه ریزی تربیتی باید متناسب با ویژگی ها و توانایی های فرد در هرمرحله از رشد، صورت گیرد.

3- تربیت به هنگام: تربیت کودکباید قبل از اینکه وی به رفتار و عادت ناپسند خو بگیرد، شروع شود.

4- رعایت تفاوت های فردی

5- رعایت تدریج: همان گونه که قواو امیال کودک به تدریج بروز می کند و او را به واکنش وا می دارد، تربیت نیز بایستیبه تدریج صورت پذیرد.

6- عادت دادن متربی به سختی ها: برحذر داشتن کودک از نازپروری، تن آسایی و خوش گذرانی(بهشتی و دیگران، 1386).

مراحل تربیت:

مسکویه به تبعیت ازفیلسوفان یونانی مراحل تربیت را بر اساس مراحل طبیعی رشد طبقه بندی کرده است:

مرحله اول: از آنجا که اولین مرحله رشد کودک، گرایش کودکبه غذاست. مرحله تربیتی متناسب با آن، تربیت بدنی و قوای جسمانی کودک است.

مرحله دوم: دومین مرحلهرشد، پیدایش قوه خیال و پیدایش قوه خشم است، مرحله تربیتی متناسب آن تعدیل و تربیتمیل کودک به غضب و تحصیل کرامت می باشد.

مرحله سوم: پیدایش قوهتعقل در انسان، مرحله تربیتی متناسب با آن فراگیری علوم و معارف می باشد.

عوامل تربیت:

مسکویه در تربیت کودکبه ترتیب، تاثیر عواملی چون پدر و مادر، محیط زندگی، معلم، دوستان و محیط شغلی رامهم می داند.

حوزه های تربیت:

مسکویه در مباحث تربیتیبه پنج حوزه تربیتی پرداخته است: تربیت جسمی(توجه به بهداشت تغذیه و آزادی کودکبرای بازی)، تربیت اخلاقی(رعایت اخلاق در حوزه آداب تغذیه تا آداب النفس)، تربیتدینی(پایبندی به احکام شرع) و تربیت اجتماعی (رعایت عدالت، احسان و تواضع)

روش های تربیتی:

مسکویه برای تحقق اهدافتربیتی، به روش هایی چون تشویق و تنبیه، تکرار و تمرین و روش محبت اشاره کردهاست.

بحث و نتیجه گیری:

با توجه به مطالب مطرحشده، با وجود اینکه شهرت مسکویه در فلسفه اخلاق مطرح بود، وی در حوزه ی تعلیم وتربیت نیز به ابعاد مختلف آن توجه کرده و آراء ارزشمندی ارائه داده است. وی درآراء خود تاکید بر تربیت به هنگام کودک دارد، در تعالیم اسلامی نیز مهم ترین مرحلهبرای یادگیری و تربیت پذیری از تولد تا هفت سالگی است و نیز در آراء تربیتی مربیانغربی مانند ماریا مونته سوری نیز بهترین زمان تحت عنوان دوره حساس، از تولد تا ششسالگی معرفی شده است، ولی متاسفانه در عمل شاهد هستیم که بسیاری از مسئولان تربیتیو والدین از این موضوع غافل هستند و شروع تعلیم و تربیت را مصادف با ورود کودک بهمدرسه می دانند. نکته دیگری که برای بنده جالب بود، تاکید ایشان به عادت دادنمتربی به سختی است. در عصر کنونی متاسفانه والدین با این تصور و شعار غلط که ما درگذشته سختی فراوان کشیده ایم، نمی گذاریم برای فرزند مان گذشته ما تکرار گردد، بهصورت غیر معقول کودکان خود را ناز پرورده و خوش گذران تربیت می کنند که به هیچمهارت عملی برای زندگی روزمره مجهز نمی باشد. نکته مهم دیگر در آراء مسکویه توجهبه تربیت دینی است. تربیت دینی در عصر حاضر که عصر حضور گوشی و تبلت در دستانکودکان شش ماهه است، عصری که غرب تمام هم و غم خود را در جهت شکستن بنیان های دینیو فرهنگی، بسیج نموده است، بسیار ضروری است. والدین یایستی با استفاده از تربیتدینی کودکان خود را به سلاح مناسبی برای مبارزه با بی بند و باری های اخلاقی وفرهنگ غلط، مسلح سازند. والدین و مسئولان تربیتی در عمل این آراء را در تربیتکودکان پیاده کنند، نتایج ارزشمندی به دستخواهند آورد.

منابع:

بهشتی، محمد، ابوجعفری، مهدی، فقیهی، علی نقی(1386)، آراء دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت ومبانی آن، جلد دوم، تهران: سمت

رفیعی، بهروز (1392)،مربیان بزرگ مسلمان، تهران: سمت