آراء تربیتی شهید مطهری

آراء تربیتی شهید مطهری

تعریف تربیت: شهید مطهری تربیت را هم به معنای پرورش استعدادهای سرشتیبالقوه فرد و به فعلیت رساندن آنها و هم به معنای ساختن انسان، تعریف می‌کند. منظوراز ساختن، ایجاد عادت فعلی در فرد است. از این‌رو تربیت را فن تشکیل عادت فعلی می‌داند.شهید مطهری برای تربیت کامل، ویژگی‌های چون: 1) در پی پرورش استعدادهای بالقوهباشد 2)استعدادهای نهفته را هماهنگ پرورش دهد 3) استعدادهای بالقوه را درحد عالیبه فعلیت برساند، را ذکر نموده است. در بیان تفاوت تربیت و اخلاق، شهید مطهریاخلاق را گونه‌ای تربیت می‌داند چون اخلاق هم درصدد حصول خلق و حالت و عادت است ودارای بار ارزشی است اما از آنجائی که تربیت برای غیرانسان هم بکار می‌رود بارارزشی ندارد.

تعریف تعلیم: شهید مطهری با معادل دانستن تعلیم با یاددادن تأکید می‌کندکه در تعلیم نباید درصدد انباشته و پرکردن ذهن باشیم بلکه هدف بایستی پرورشاستقلال فکر و قدرت ابتکار دانش‌آموز باشد.

رابطه فطرت با تربیت: شهید مطهری معتقد است که وقتی می‌گوییم منظور از تربیت پرورشدادن استعداد بالقوه و آنچه در سرشت آدمی است همان تربیت و پرورش فطریات است. تربیتبایستی ناظر بر فطریات باشد.

اهداف تربیت: شهید مطهری اهداف تربیت را به دو دسته اهداف نهایی و اهدافمیانی تقسیم می‌کند. اهداف نهایی عبارتند از: وصول به حق، انسان کامل شدن، قرب الیالله و لقاء الله و اهداف میانی عبارتند از: ایجاد روح علمی در متعلم، تأمین سعادتفردی و اجتماعی، تزکیه نفس، رسیدن به علم اکتسابی و علم لدنی.

اصول تربیت: شهید مطهری اصل را به معنی قاعده کلی و ثابت تعریف می‌کندو اصول تربیتی زیر را در تربیت درنظر می‌گیرد:

1-لزوم آغاز تربیت ازکودکی: چراکه انعطاف‌پذیری و تربیت‌پذیری در دوران کودکی بالاست!

2- سازگاری تربیت با استعداد و فطرت

3- اصل پاسخگویی بهنیازهای طبیعی کودک: کودک بایستی کودکی کند و نباید از او انتظار داشت که کودکی رافرو گذارد و ادای فرد بالغ را دربیاورد.

4- لزوم توجه بهآمادگی روحی کودک: شهید مطهری با استناد به سخن امام علی (ع) که فرموده‌اند روحانسان نیز خسته و ملول می‌شود تأکید می‌کند تربیت بایستی زمانی که فرد آمادگی روحیدارد اعمال شود و از وادار کردن روح به امری بپرهیزیم چراکه نتیجه عکس می‌دهد وروح را به بیزاری و واکنش منفی می‌کشاند.

5- لزوم همه جانبهبودن تربیت: در تربیت بایستی به فکر پرورش همه استعدادهای کودک بود نه فقط یکی.

6- لزوم جمع عقل وعلم: شهید مطهری معتقد است که در تربیت بایستی علم(عقل) اکتسابی با علم فطری همراهباشد علم اکتسابی زمانی مثمر ثمر است که علم (عقل) فطری هم فعال شود.

7- پرهیز ازنازپروردگی

مراحل تربیت: شهید مطهری مراحل تربیت را به 2 مرحله پیش از هفت سالگی وبعد از هفت سالگی تقسیم نموده‌اند:

1 – مرحله پیش از هفت سالگی: وی اینمرحله را مهمترین مرحله می‌داند که با آموزش رسمی همراه نیست اما در تربیت اخلاقیو شکل‌گیری شخصیت کودک نقش بسیار مهمی دارد. فعالیت مهم کودک در این مرحله بازیاست! شهید مطهری علاقه به بازی را از نعمت‌های خداوند می داند.

2- مرحله پس از هفتسالگی تا حدود 30 سالگی: این دوره با شروع تحصیلات رسمی همراه است در این مرحله ازرشد که فرد روز به روز به معلومات، افکار و عواطف او افزوده می گردد.

عوامل تربیت:

شهید مطهری عواملمؤثر در تربیت را به 2 دسته عوامل درونی مانند محبت اولیا الله و عوامل بیرونیمانند والدین، دوستان، معلم و ابتلا تقسیم کرده است. شهید مطهری مصادیق ابتلاء رامصائب و بلاها و رویارویی با دشواریها و ناملایمات معرفی کرده است.

حوزه‌های تربیت:

1 – تربیت عقلی: شهید مطهری لازمهتدبر در آیات آفاقی و انفسی و کشف حقایق را تعلیم و تربیت عقل می‌داند.

2- تربیت جسمی:وی تأکید می‌کند که پرورش جسم غیر از تن‌پروری است از راه تربیت جسمانی، طبیعت جسمتکمیل و سلامتش حفظ می‌شود وی تربیت جسم و داشتن تنی سالم را از کمالات انسانی می‌داند.

روش‌های تربیت:

1– تشویق و تنبیه: در اعمال این روش،شرط آن است که متربی را از علت تشویق و تنبیه کاملاً آگاه کنیم. 2- تفکر: ویبراساس روایات تفکر را برترین عبادت می‌داند و سه حوزه برای تفکر معرفی نموده‌اند:1- تفکر در آفرینش 2- تفکر در تاریخ 3- تفکر در نفس که خود به دو دسته تقسیم می‌شود:1- تفکر در خود برای شناخت آفرینش خود 2- تفکر در کردار و گفتار و پندار خویش وارزیابی آنها 3- وعظ: این روش بیش‌تر در قالب سخنرانی است. 4- شک دستوری: وی شکدستوری را از روش‌های شناخت می‌داند و می‌گوید: شک پایه تحقیق است و کسی که شک نمی‌کنددرست تعمق نمی‌کند. شک مقدمه یقین است. 5- تربیت با رفتار: والدین و مربی بایستیبا رفتار صحیح و مناسب به تربیت کودک اقدام نمایند نه با گفتار!

منبع: - رفیعی، بهروز(1392)، مربیان بزرگ مسلمان، تهران: سمت