بررسی آراء تربیتی ابن سینا

از آنجا که ابن سینا نگاه جامع به تعلیم و تربیت داشته و به تربیت کودک و اصول تعلیم و تربیت پرداخته است برخی ادعا کرده اند که وی اولین کسی است که در میان اندیشمندان مسلمان درباره تعلیم و تربیت اظهار نظر کرده است.

تعلیم و تربیت از دیدگاه ابن سینا

بوعلی بیشتر از فارابی و مسکویه به تربیت نظری پرداخته است. در تعریف تعلیم و تربیت وی تعلیم و تربیت را ایجاد عادت های مطلوب در متربی برای رساندن وی به کمال ذاتی درخور او می داند. همچنین ماهیت تعلیم و تربیت را برنامه ریزی و فعالیت جامعه و فرد در جهت سلامت خانواده، رشد کودک و تدبیر شئون اجتماعی برای وصول انسان به سعادت معرفی می کند.

امکان و ضرورت تربیت:

از آنجا که ابن سینا تربیت را ایجاد عادت می داند پس تربیت امکان پذیر است و از آنجا که تربیت لازمه رسیدن به کمال است، ضروری است.

اهداف تربیت: وی اهداف تربیت را به دو دسته غایی و میانی تقسیم می کند، هدف غایی رسیدن و نزدیکی به خداوند و اهداف میانی اعتدال در سه قوه شهودی، غضبی و تدبیری است.

اصول تربیت: اصولی که ابن سینا مطرح می کند در جامعه امروزی بسیار ضروری است و عبارت اند از:

1. کشف استعداد و علاق متربی: لازم است مربی قبل از آموزش با طبیعت و توانایی های شاگرد آشنا شود تا میزان هوش او را دریابد و به ذوق و سلیقه او پی ببرد.

2. رعایت تفاوت های فردی: لازمه یادگیری مطلوب و جلوگیری از اتلاف وقت رعایت حقوق فردی است.

3. آموزش گروهی: ابن سینا معتقد به آموزش گروهی است. گروهی که متشکل از افراد نیک ادب و با اخلاق باشد.

لازم به ذکر است در جلد یک کتاب آراء دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت علاوه بر سه مورد بالا وی اصول زیر را نیز مطرح می کند.

1. خود شناسی و تربیت نفس: آدمی بایستی قبل از تربیت دیگران به فکر اصلاح و تربیت خود باشد.

2. تنظیم برنامه درسی بر اساس مراحل رشد.

3. تشویق و تنبیه: وی تشویق و تنبیه را به عنوان ضمانت اجرای اخلاق پسندیده و ترک اعمال نادرست می داند.

از آنجا که بنده قبل از بررسی آراء ابن سینا، آراء تربیتی ماریا مونته سوری مطالعه نمودم اکنون به وجود شباهت هایی در آراء هر دو اندیشمند رسیدم که هر دو معتقد به شناسایی و کشف استعداد های متربی تنظیم برنامه درسی بر اساس مراحل رشد و رعایت تفاوت های فردی بودند.

عوامل موثر در تربیت

وی نقش چهار عامل والدین، دایه، معلم و همشاگردان را در تربیت فرد مهم می داند. جالب است ابن سینا به تاثیر محیط اشاره نکرده است.

حوزه های تربیت:

ابن سینا در آراء خود به سه حوزه تربیتی، جسمی، شغلی و جنسی پرداخته است:

1) تربیت جسمی: وی در حوزه تربیت جسمی به تغذیه، بهداشت، ورزش و بازی کودک پرداخته است.

2) تربیت شغلی: وی کار را اساس جامعه مدنی معرفی می کند و برای آن سه فایده ذکر می کند:

1. احساس لذت از درآمدی که دسترنج خود فرد است و تلاش برای موفقیت روز افزون در مهارت و کار خود.

2. بی اعتنایی به ثروت والدین به عنوان پشتوانه مالی

3. آمادگی و زمینه سازی برای تشکیل خانواده

3) تربیت جنسی: وی بهترین راه پاسخ نیاز جنسی را ازدواج می داند. از این رو وی به لزوم تشویق افراد به ازدواج رسمی و علنی بودن ازدواج تشویق می کند.

روش های تربیتی:

از جمله روش های تربیتی که ابن سینا به آن ها تاکید دارد عبارت است از:

1) تشویق و تنبیه: آنچه ابن سینا در خصوص تشویق و تنبیه به آن تاکید دارد آشنایی با اصول تشویق و تنبیه است. در خصوص تنبیه تاکید دارد نباید والدین پس از اینکه کودک دچار خطا شد بلافصله به تنبیه بدنی او اقدام کند بلکه تنبیه باید پس از هشدار دادن، بی توجهی، توبیخ و تهدید، در صورتی که فایده نداشتند صورت گیرد.

2) استفاده از داستان

3) استفاده از شعر: شعری که آموزنده باشد.

4) عمل به ضد: وی برای مبارزه با خوی و صفات ناپسند پیشنهاد می کند از روش عمل به ضد آن ها استفاده شود.

مراحل تربیت

در جلد اول کتاب آراء اندیشمندان مسلمان، ابن سینا سه مرحله برای تربیت کودک در نظر گرفته است:

مرحله اول: بعد از دو سالگی تا شش سالگی: هنگامی که کودک از شیر گرفته شد بایستی تادیب و تربیت اخلاقی کودک آغاز شود.

مرحله دوم: از شش سالگی به بعد: در این مرحله آموزش ابتدایی آغاز می شود و بایستی تربیت عقلی و اخلاقی همزمان صورت گیرد.

مرحله سوم: دوره نوجوانی به بعد: در این مرحله آموزش حرفه ای آغاز می شود نوجوان باید شغلی را که می خواهد فراگیرد، انتخاب و خود را برای آن آماده سازد. توجه به استعداد، علایق و امکانات در ان دوره ضروری است.

منبع:

- رفیعی، بهروز (1392) مربیان بزرگ مسلمان، تهران: سمت