نقش ورزش در تعدیل رفتار دانش آموزان بیش فعال

مقدمه:

بیش‌فعالی به حالتی دلالت می‌کند که در آن کودک به نحوی مفرط و بیش از اندازه فعال و پرجنب‌ و جوش است. تحرک زیاد این کودکان نه تنها خود آنها را بلکه اطرافیان، همکلاس‌ها، اولیای مدرسه را دچار مشکل می‌کند. در میان درصد بالایی از معتادین و افرادی که ترک تحصیل کرده‌اند علایم بیش فعالی در کودکی قابل مشاهده است.

از طرفی کودکان بیش فعال در معرض خطر بالایی از اختلال سلوک، شخصیت ضد اجتماعی و سوء مصرف مواد مخدر قرار دارند لذا آگاهی همگان بویژه والدین و معلمان در این حالات از اهمیت بسزایی برخوردار است. نقص در تمرکز یا اختلال بیش‌فعالی (ADHD) شرایطی را برای کودک ایجاد می‌کند که نتواند آرام و بدون حرکت بنشیند، رفتارش را کنترل کرده و توجه خود را به یک موضوع خاص معطوف کند.

شیوع بیش فعالی:

از هر 100 کودک 5 کودک می‌توانند مبتلا به ADHA باشند. پسران 3 برابر بیش از دختران در معرض ابتلا قرار دارند. اغلب این مشکلات قبل از 7 سالگی آغاز می‌شوند و ممکن است والدین تا وقتی که فرزندشان بزرگتر نشده متوجه مشکل او نگردند. پزشکان نمی‌دانند که چه چیزی باعث بروز ADHD می‌گردد ولی مطالعات بر روی مغز انسان‌ها را به فهم علل اجتماعی ADHD نزدیکتر کرده است.

پزشکان معتقدند افراد مبتلا به ADHD فاقد میزان کافی از مواد شیمیایی خاص به نام میانجی‌های عصبی در مغز هستند. این مواد شیمیایی به مغز در کنترل کردن رفتار کمک می‌کند. والدین و آموزگاران باعث ایجاد ADHD در کودک می‌شوند، بلکه آنها می‌توانند در فعالیت‌های کودک به وی کمک کنند.

علایم: ADHD

مشکل در توجه

فعالیت بیش از اندازه (بیش‌فعالی)

انجام عمل قبل از فکر کردن به آن (حرکات تکانشی

انواع بیش‌فعالی:

الف- نوع بی‌دقت و بدون توجه

در این نوع در فرد نمی تواند روی تکلیفی که به او می‌دهند و یا یک فعالیت خاص تمرکز داشته باشد. اکثر کودکان دچار ADHD در دقت و توجه کردن دچار مشکل هستند. این دسته از افراد غالبا:

توجه زیادی به جزئیات ندارند.

بر بازی‌ها و کارهای مدرسه نمی‌توانند تمرکز داشته باشند.

کارهای مدرسه و فعالیت‌های روزانه خود را در منزل تا آخر دنبال نمی‌کنند و آنها را به پایان نمی‌رسانند.

‌نمی‌توانند یک وظیفه یا تکلیف را تمام و کمال انجام دهند.

اسباب بازی‌ها، کتاب‌ها و وسایلشان را اغلب گم می‌کنند.

ب- نوع تکانشی - بیش‌فعالی

در این نوع از اختلال فرد بسیار فعال است. و بدون فکر اقدام به فعالیت و انجام کار می‌کند. فعالیت بیش از حد معمول، قابل مشاهده‌ترین مشخصه اختلال ADHD است. کودک بیش‌فعال همیشه در حال انجام کاری می‌باشد. ممکن است سطح بیش‌فعالی با افزایش سن کاهش یابد. این کودکان قبلا از این که راجع به عملی فکر کنند آن را انجام می‌دهند.

برای مثال این کودکان ممکن است بطور ناگهانی وسط خیابان شروع به دویدن کنند و از یک سمت به سمت دیگر خیابان بدون نگاه کردن حرکت کنند و یا این که از درخت بلندی شروع به بالا رفتن کنند. ممکن است آن ها موقعیت‌های خطرناک شگفت زده شوند. گاهی هم هیچ ایده و فکری برای خارج شدن از این وضعیت ندارند. غالبا، فعالیت‌های تکانشی و بیش‌فعالی با هم همواره هستند. مشخصه کودکانی که این اختلال را با هم دارند بدین گونه است:

بی‌قراری و ناآرامی

‌دویدن مداوم از سویی به سوی دیگر و یا بالا رفتن از چیزی

پایین آمدن از صندلی وقتی که اجازه این کار را ندارند.

عدم توانایی در بی‌سر و صدا بازی کردن

بیش از حد صحبت کردن

پاسخ‌دادن ناگهانی و بدون فکر به پرسشی که هنوز تمام نشده است.

عدم توانایی در صبر کردن برای نوبت خود

بدون اجازه وسط بازی دیگران پریدن

وسط صحبت دیگران پریدن

ج- نوع ترکیبی

در این نوع اختلال فرد بسیار فعال است و بدون فکر اقدام به فعالیت و انجام کار می‌نماید. کودکان با این نوع اختلال نشانه‌هایی از هر دو نوع قبل را که متذکر شویم دارا هستند. آنها در توجه‌کردن، بیش‌فعال بودن و کنترل تکانش‌های خود دچار مشکل هستند. البته گاهی تمام کودکان بی‌توجه هستند و یا اینکه بیش از حد فعالیت می‌کنند و حرکات تکانشی دارند.

اما در کودکان دچار ADHD این حرکات همیشگی هستند نه استثنایی این رفتارها برای کودک در خانه، مدرسه و با دوستان مشکلات حقیقی ایجاد می‌کنند در نتیجه اکثر کودکان دچار این اختلال، احساس افسردگی، اضطراب و عدم اطمینان به خود را دارند. این احساسات جزء نشانه‌های ADHD محسوب نمی‌شوند و در اثر مشکلات مکرر در خانه و مدرسه در کودک ایجاد می‌شوند.

تفاوت بیش فعالی در دختران و پسران:

تحقیقات نشان می دهد، فاکتورهایی مانند جنس و سن در تظاهر علائم و اعمال روش های درمانی، موثر است. بطوری که به عقیده پژوهشگران دختران بیش فعال در مقایسه با پسران مبتلابه این اختلال، دچار علائم متفاوتی شده که شناخت این علائم به تشخیص سریع و روند مراحل درمانی بهتر کمک می کند. آزمایش ها نشان می دهد، تشخیص بیش فعالی در پسران سریع تر و راحت تر از دختران انجام می گیرد بطوری که تشخیص در پسران، سه برابر امکان پذیرتر از دختران است.

از آنجایی که علائم این اختلال در پسران چشمگیرتر است و آنها بیشتر از دختران رفتارهای تکانشگرانه دارند، تشخیص بیماری در پسران سریع تر است.بطور کلی، بی توجهی و نادیده گرفتن مسائل اطراف از علائم اختلال در دختران مبتلا به بیش فعالی است که در پسران به جای آن انجام رفتارهای غیرمنطقی بدون انگیزه قبلی و فکر انتظار می رود.

پسران مبتلابه ADHD، بسیار فعال بوده و بی قراری یا ناآرامی آنها به راحتی توسط والدین یا آموزگاران در مدرسه قابل تشخیص است. این کودکان بیشتر اوقات در کلاس های درس یا اتومبیل که مجبور هستند، ساعاتی را آرام و بی تحرک روی صندلی بنشیند، بی قرار می شوند.

در کلاس درس بدون اجازه گرفتن از آموزگار، شروع به صحبت می کنند، به هیچ وجه صبور نبوده و در زنگ ورزش ضعیف هستند و در صف ها نمی توانند در کنار دیگر دانش آموزان آرام گیرند.

اکثر پسران مبتلابه بیش فعالی رفتاری غیرقابل پیش بینی داشته و برای آنها مهم نیست دیگران نسبت به رفتارهایشان چه برداشتی کرده یا چه واکنشی نشان می دهند. این گروه از کودکان رفتارهای مهاجمانه و پرخاشگرانه بویژه نسبت به گروه های هم سال خویش دارند و اکثر آنها تا سن سه سالگی صحبت نمی کنند یا در سال های اولیه کودکی کم حرف هستند.

دختران مبتلابه بیش فعالی اغلب بی دقت هستند، به جزئیات و مسائل پیرامون خود، توجه نمی کنند و در اکثر موارد در آموختن مهارت های حل مسئله و سازمان دهی ضعیف هستند.

اتاق خواب، میز کار، کوله پشتی دختربچه بیش فعال معمولاً به هم ریخته است و هیچ وسیله ای در جای خود قرار ندارد. آموزگاران این گروه از کودکان از شیوه درس خواندن و انجام تکالیف آنها ناراضی بوده و اغلب ادعا می کنند که انجام چندین کار بطور همزمان از عهده دختران مبتلابه بیش فعالی خارج بوده و هیچ توجهی به درس ندارند.

دختران بیش فعال فراموشکار نیز هستند، اسباب بازی یا لوازم التحریر و کتاب هایشان را گم می کنند و تمرکز آنها هنگام انجام بازی ها یا فعالیت های علمی بسیار کم است. تنها انجام بازی های کامپیوتری این گروه از کودکان را خوشحال کرده و هنگام این نوع از بازی از تمرکز کافی برخوردار هستند و از آنجایی که در مواجهه با صفحه کامپیوتر احساس آرامش و تمرکز بیشتری در مقایسه با قرار گرفتن در محیط دارند، ترجیح می دهند، به جای انجام تکالیف مدرسه وقتشان را صرف انجام بازی های کامپیوتری کنند.

از علائم مشترک میان دختران و پسران مبتلابه بیش فعالی می توان به ضعف در یادگیری و مهارت های ارتباطی و آموزشی، نداشتن تعادل در حرکت، صحبت کردن، بی قراری و رفتار غیرمنطقی اشاره کرد که علت آن نقص در برقراری ارتباط صحیح میان دو نیمکره مغز است.

پاره ای پژوهشها راجع به بیش فعالی در دختران:

محققان دانشگاههای لندن و منترال 881 دختربچه را از سن شش سالگی تا 21 سالگی مورد بررسی قرار دادند که 10 درصد از آنها بیش فعال و پرخاشگر بودند. بنابراین گزارش، محققان دریافتند دختر بچه های بیش فعالی که نام آرام هستند و رفتار پرخاشگرانه و تهاجمی دارند در آینده سطح تحصیلات پایین تری دارند و مشکلات روحی زیادی در آنها وجود دارد.

بر اساس این گزارش نتیجه تحقیق دانشمندان ثابت می کند دختر بچه های مبتلا به بیش فعالی مزمن و پرخاشگری و روحیه تهاجمی باید در همان سنین دبستان تحت برنامه حفاظتی درمانی قرار گیرند تا از بروز مشکلات در سنین بزرگسالی در آنها پیشگیری شود.

این گزارش حاکیست، محققان معتقدند تحقیقات بیشتری لازم است تا نحوه ایجاد این مشکل مشخص شود و فاکتورهای خطر سازی که به خصوص دختر بچه ها با آن مواجه هستند شناسایی و روش های کاهش یا رفع آنها مشخص شود.

همچنین در مطالعه دیگری در فنلاند مشخص شد دختران بیش فعال بیشتر از دیگر همسالان خود با خطر ابتلا به بیماریهای قلبی در سنین بالاتر روبرو هستند. هر چند محققان در مورد وجود یک رابطه علت و معلولی مستقیم دراین زمینه مطمئن نیستند. به گزارش پایگاه اینترنتی هلث دی نیوز، این مطالعه که در فنلاند انجام شده است ‪ 708کودک را تا سن بزرگسالی پیگیری کرده است. در این مطالعه دیده شد افرادی که در کودکی بیش فعال هستند، از نظر اجتماعی منزوی هستند و در برخورد با مردم مشکل دارند بیشتر احتمال دارد در بزرگسالی به رفتارهایی مانند استعمال دخانیات روی آورند که برای قلب مضر است. وضع عاطفی افراد مورد مطالعه در سنین ‪ 3تا ‪ 9سالگی در اوایل دهه ‪ 1980ارزیابی شد. سپس در سال ‪ 2002و ‪،2001سلامت سرخرگ‌های افراد شرکت کننده با سونوگرافی مورد مطالعه قرار گرفت. از این افراد همچنین درباره عادات سلامتی آنها از جمله سیگار کشیدن سوال‌هایی پرسیده شد. در این مطالعه دیده شد افرادی که در دوران کودکی خود بیش فعال بوده و از سایر کودکان منزوی بوده‌اند، روحیه منفی داشته‌اند و چندان خویشتن‌دار نبودند احتمال اینکه در بزرگسالی به استعمال دخانیات روی آورند بیشتر است. همچنین احتمال بروز ازدیاد فشار خون و داشتن اضافه وزن در سنین بزرگسالی در این کودکان بیشتر مشاهده شد. در این مطالعه همچنین مشاهده شد احتمال بروز انسداد سرخرگها در بزرگسالی در تمام دختران بیش فعال و نه فقط دخترانی که اختلالات روانی داشتند بیشتر بود. حتی با مدنظر قرار دادن سایر عوامل نیز این ارتباط به قوت خود باقی بود. به گفته محققان دانشگاه هلسینکی، ممکن است عامل اصلی همه این موارد تنش و نه خود بیش فعالی باشد. محققان می‌گویند تذکر مکرر به کودکان بیش فعال که آرام باش، سر و صدا نکن، این کار را نکن و آن کار را نکن به آنها تنش وارد می‌کند.

تاثیر مثبت ورزش در کاهش عوارض بیش فعالی در دختران و پسران:

بچه های بیش فعال بیشتر از بچه هایی که بیش فعال نیستند از ورزش سود می برند.زیرا تلاش آنها را کاهش می دهد و می توانند حرکات خود را کنترل کنند،البته نباید انتظار داشت که ورزش خیلی سریع نتیجه بدهد.میزان تغییرات به کثرت،بقاء و تکرار ورزش بستگی دارد.

تحقیقاتی روی بچه های بیش فعال سنین بین 5 تا 12 سال،که در 5 روز هفته،40 دقیقه ورزش فشرده انجام می دادند،صورت گرفت. نتایج جالب توجه بود، رفتار این بچه ها در طول 6 هفته بهبود پیدا کرده بود!این مطالعات این مفهوم را می رساند که فعالیت زیاد انرژی اضافه را خارج ساخته و آنها کمتر اذیت می شوند.

بچه ها از اینکه در کلاس می نشینند زجز می کشند. آنها باید به نوعی انرژی خود را تخلیه کنند دویدن قبل از شروع کلاس 5 بار در حیاط مدرسه ایده بسیار خوبیست، در کل برنامه ی آنها باید شامل فعالیت هایی باشد که روی عضلات بدن آنها تاثیر بگذارد مثل:پریدن. انرژی‌ اضافه‌ این‌ کودکان‌ باید از طریق‌ فعالیت‌های‌ مثبت، از جمله‌ ورزش‌ کردن مصرف‌ شود. بهتر است‌ آنها را برای‌ بازی‌ به‌ زمین‌های‌ بزرگ‌ برد و اجازه‌ داد که‌ به‌ فعالیت‌های‌ لذتبخش‌ بپردازند، یا این‌ که‌ روزانه‌ برای‌ پیاده‌ روی‌ آنها را از مدرسه خارج‌ کرد.

تحقیقات یکی از دانشگاه های محیط زیست آمریکا درباره ی تاثیرات فضای سبز بر روی رفتار انسان نشان می دهد وقت گذراندن در طبیعت بیماری بیش فعالی را بهبود می بخشد. هر چه محیط دل بازتر باشد در بهبودی بیش فعالی موثرتر است. به عبارت دیگر فعالیت در یک پارک خیلی بهتر از ورزشگاه است. در منزل‌ نیز بایستی‌ مسئولیت‌هایی‌ که‌ از لحاظ‌ جسمی‌ قدری‌ بچه‌ها را خسته‌ می‌ کند به‌ آنها بسپاریم‌ تا به‌ این‌ وسیله‌ انرژی‌ بیش‌ از حد آنان‌ گرفته‌ شود. البته‌ خوب‌ است‌ گاهی‌ برای‌ انجام‌ این‌ مسئولیت‌ها جوایزی‌ هم‌ از سوی معلمین و والدین نظر گرفته شود.

همچنین تغذیه سالم را به هیچ وجه نمی توان از نظر دور داشت. تغذیه سالم مکمل ورزش سالم است و توجه بدین امر از سوی مسوولان مربوطه و والدین درحفظ سلامت همه کودکان و نوجوانان و بالاخص کودکان و نوجوانان بیش فعال بسیار ضروریست. از جمله اینکه پس از مدرسه باید غذاهای پروتئین دار مصرف کنند و از خوراکی هایی مضری که قند بالا دارند مثل نوشابه،کیک و شیرینی و کربوهیدرات هایی مثل چیپس اجتناب نمایند، همچنین گروهی‌ از موادغذایی‌ - از جمله‌ کاکائو، شکلات، قهوه، نسکافه، نوشابه‌های‌ رنگی‌ و تنقلات - باعث‌ تحریک ‌پذیری‌ می‌شوند و لازم‌ است‌ تا حد امکان‌ از دادن‌ آنها به‌ بچه‌ ها خودداری‌ شود.

علاوه بر ورزش و تغذیه سالم خواب‌ شبانگاهی‌ این‌ کودکان‌ نیز موضوع‌ مهمی‌ است؛ آنها باید شب‌ها زودتر به‌ رختخواب‌ بروند. بهتر است‌ والدین‌ برنامه‌ خانواده‌ را به‌ گونه‌ ای‌ مناسب‌ تنظیم‌ کنند و به‌ هر طریق‌ ممکن‌ به‌ کودک‌ بفهمانند این‌ یکی‌ از قوانین‌ خانواده‌ اوست‌ که‌ شب‌ها تا دیروقت‌ بیدار نماند. در همین‌ زمینه‌ توصیه‌ می‌ شود کودک‌ از وسایلی‌ چون‌ کامپیوتر و تلویزیون‌ به‌ صورت‌ افراطی‌ استفاده‌ نکند.

کوهنوردی برای کودکان بیش فعال مفید است. کوهنوردی می‌تواند درمانی برای کودکان بیش فعال باشد. خبرگزاری آلمان از اشتوتگارت گزارش داد، مولفان یک مقاله دانشگاهی در مجله حرفه‌ای ارگوپراکسیس نوشتند، کوهنوردی نیاز به تحرک را در کودکان بیش فعال برآورده کرده و آن را به سوی تحرک‌های کنترل شده و برنامه‌ریزی شده هدایت می‌کند.

از این رو کوهنوردی [اختلالات بینایی در کوهنوردی زمستانی] درمانی نه فقط از نظر فیزیکی به این کودکان کمک می‌کند، بلکه موجب تحولات روانی و احساسی هم در آنهایی می‌شود که دچار اختلال تمرکز حواس به خاطر بیش فعالی (ADHD) هستند. این تحقیق نشان می‌دهد که کوهنوردی به تمرکز حواس، فهم جزییات و اعتماد به دیگران کمک می‌کند.

مولفان این تحقیق نوشتند برای تقویت اثرات مثبت کوهنوردی، این فعالیت باید با دیگر فعالیت‌ها مرتبط شوند. برای مثال کارت‌های شماره‌دار می‌تواند در کیف کوهنوردی گذاشته شده و از کودک خواسته شود تا آنها را جمع بزند.

یک مزیت دیگر این روش آن است که کودکان فورا از موفقیت خود خوشحال می‌شوند که این به آنها کمک می‌کند قدر خود را بدانند. این به ویژه برای کودکان ADHD خوب است که اغلب پسرفت‌های مختلف را تجربه کرده و هر روز با انتقاد مواجه می‌شوند.

ورزشهای موثر در بهبود بیش فعالی

ورزش هایی که در بهبودی بیش فعالی موثرند به دسته ای از ورزشها تعلق دارند که باید انرژی زیادی در آنها مصرف کرد.

شامل: بسکتبال،فوتبال، دویدن، تنیس، کاراته، دوچرخه سواری و شنا.

ورزشهای کم تاثیر در بهبود بیش فعالی

شامل ورزش هایی مثل: بیسبال،وزنه برداری و بولینگ،ورزش هایی هستند که زیاد می ایستند و نه تنها نفع نمی رسانند بلکه سخت هم هستند.

سایر فواید ورزش در این رابطه:

*فعالیت زیاد جریان خون را در مغز افزایش می دهد و باعث کاهش اضطراب و عصبانیت در کودکان و نوجوانان و خصوصا گروه بیش فعال می شود.

*ورزش وزنشان را متعادل نگه می دارد.

* فعالیت های ورزشی موجب انتشار آندورفین در مغز می شود بنابراین دانش آموزان پس از ورزش احساس نشاط و آرامش می کنند.

*همچنین مرتب ورزش کردن موجب رشد ذهنی در دانش آموزان می گردد.

نتیجه ‌گیری‌:

اختلال‌ بیش‌ فعالی‌ که‌ در اغلب‌ موارد با نقص‌ توجه‌ همراه‌ است، معمولاً در دوران‌ کودکی‌ بروز می‌ کند. تشخیص‌ این‌ اختلال‌ در سنین‌ زیر پنج‌ سال‌ قدری‌ مشکل‌ است زیرا امکان‌ دارد با رفتارهای‌ طبیعی‌ و شیطنت ‌آمیز کودکان‌ اشتباه‌ گرفته‌ شود. با این ‌حال، متخصصان‌ می‌ توانند این‌ اختلال‌ را تشخیص‌ دهند و پیش‌ بینی‌های‌ لازم‌ را به‌ عمل‌ آورند. این‌ اختلال‌ با فعالیت‌ بیش‌ از اندازه، خرابکاری‌ و آزار رساندن‌ همراه‌ است.

به‌ خاطر داشته‌ باشیم‌ این‌ کودکان‌ را به‌ هیچ‌ وجه‌ کتک‌ نزنیم؛ زیرا رفتارهای‌ انتقام ‌جویانه‌ از آنها سر خواهد زد. بهتر است‌ با آنان مؤدبانه‌ و با محبت‌ صحبت‌ کنیم. البته‌ در برخورد با سایر کودکان‌ نیز داشتن‌ رفتاری‌ مهرآمیز و عاری‌ از خشونت‌ لازم‌ است.

پژوهشهای متعدد نشان می دهند که ورزش، تغذیه سالم(و نه پر کالری) و خواب کافی در بهبود یا حداقل کاهش عوارض این ناهنجاری بسیارموثر است، با اینحال چنانچه‌ این‌ بچه‌ها در سنین‌ کودکی‌ معالجه‌ نشوند، احتمال اینکه در دوره‌ نوجوانی‌ رفتارهای‌ ضداجتماعی‌ داشته‌ باشند و نیز حالات‌ افسردگی‌ در آنها به‌ وجود آید، بسیار است. بنابراین‌ به‌ والدین‌ و مربیان توصیه‌ می ‌شود که‌ حتماً در دوران‌ کودکی‌ برای‌ معالجه‌ این‌ کودکان‌ اقدام‌ کنند.